Mechthild Stuhlmacher

Thuis in stad en natuur: de school als leefomgeving

Het Landje Gym 2

Basisschool Het Landje, gymzaal, Rotterdam, 2013

De op deze website gepresenteerde schoolgebouwen zijn onder zeer verschillende omstandigheden tot stand gekomen. Ze zijn specifiek toegesneden op hun stedelijke of landschappelijke locaties, de behoeftes van de leerlingen en de uiteenlopende onderwijsconcepten die eraan ten grondslag liggen. Ondanks deze verschillen hebben de projecten ook veel gemeen. Bij alle projecten is er veel aandacht besteed aan ruimtelijke kwaliteit en een robuust en natuurlijk materiaalgebruik, binnen de budgettaire beperkingen die eigen zijn aan scholenbouw. 

Lille Herentals Basisschool Tuin Boom

Freinet- basisschool Ibis, Herentals (B)

Schoolgebouwen vormen letterlijk en figuurlijk de schakel tussen het leven binnen de school en de omgeving buiten. Bij de projecten speelt dan ook de relatie met de buitenwereld een cruciale rol in het ontwerp. De twee dorpsschooltjes in de Belgische plaatsen Lille en Herentals worden door hun eenvoud, vormentaal en hun openheid opgenomen in het omliggende tuin- en boslandschap en zijn naar buiten toe nagenoeg onzichtbaar. Zelfs aan de binnenkant is de natuur alomtegenwoordig. Het gebouw van de A.J.Schreuderschool in Rotterdam Lombardijen, een school voor kinderen met een verstandelijke beperking, wordt door de stedenbouwkundige inpassing en de toegepaste materialen en kleuren onderdeel van zijn naoorlogse context. De school presenteert zich open en uitnodigend en toont mede dankzij de kenmerkende ornamentiek een zelfbewust gezicht aan de stad. Aan de andere kant biedt de omsloten tuin ook veel privacy voor de kwetsbare leerlingengroep. Bij de basisschool Het Landje in het centrum van Rotterdam lopen het schoolplein buiten en de hal binnen in elkaar over en ontstaat er vóór het gebouw een uitnodigende stedelijke ruimte die voor de renovatie en verbouwing op die plek ondenkbaar was geweest.

Aj Schreuderschool Corridor daglicht

A.J. Schreuderschool, gang en ontmoetingsruimte eerste verdieping

Binnenin willen onze scholen een rustig en robuust kader vormen voor het kleurrijke, veranderlijke en drukke leven dat zich binnen en buiten de muren afspeelt. De gebouwen zijn echter beslist meer dan alleen achtergrond. We zien scholen als complete leefomgevingen die het welbevinden van leerlingen en leraren in belangrijke mate bepalen. 

Bij de A.J. Schreuderschool zorgen we bijvoorbeeld voor hoogwaardige afwerkingen, een terughoudend kleurenpalet en een zeer goede ruimteakoestiek. In Lille en Herentals zetten we vooral in op eenvoud, overmaat aan ruimte en transparantie. Onze gebouwen voegen soms volledig nieuwe aspecten en mogelijkheden aan het curriculum toe. Om dat te bereiken bedenken we soms onconventionele oplossingen als we kansen zien die we met gangbare middelen niet zouden kunnen benutten. Bijvoorbeeld zijn de ‘gangen’ van de twee Belgische scholen uitgevoerd als grote plantenkassen die als veelzijdige overdekte speelruimtes een centrale rol spelen in het onderwijs. 

Lille Herentals Basisschool Groep Kinderen

Freinet basisscholen Lille en Herentals, de gang en wintertuin

De twee projecten voor de grote middelbare scholen in Antwerpen (Cadix en Lakbors) hebben beiden hun specifieke complexiteit maar ook op deze grote schaal spelen thema’s als huiselijkheid, ruimtelijkheid en een duurzaam materiaalgebruik een essentiële rol. 

Al sinds de oprichting van ons bureau in 2001 interesseren we ons voor scholen en de kwaliteit van schoolgebouwen. Deze bijzondere belangstelling leidde in de afgelopen jaren tot een reeks onderzoeks-, publicatie-, onderwijs-, tentoonstellings- en bouwprojecten. 

Met ons eerste project, de ‘school-Parasites’ hebben we met zorg en ambitie ontworpen alternatieven voor de in Nederland al te vaak toegepaste standaard units laten zien, en daarmee het onderwerp tijdelijke onderwijshuisvesting op positieve manier aan de orde gesteld. Bij het project speelden wij de rol van initiatiefnemer en curator.1 De in 2006 ontworpen semipermanente uitbreiding voor de basisschool De Toermalijn in Rotterdam Zuid ging met vier klaslokalen een stap verder dan de enkelvoudige schoolParasites. Het project was ontwikkeld als prototypisch alternatief voor standaard noodlokalen. Bij het ontwerp ging het ons om de toepassing van natuurlijke materialen en goede ruimtelijke verhoudingen, en dat binnen de beperkte speelruimte van semipermanente bouw. 

Toermalijn Water Front

semi-permanente uitbreiding basisschool De Toermalijn

Ook op theoretisch vlak hebben we ons bezig gehouden met scholenbouw. In de publicatie ‘OASE 72- back to school’ waaraan Mechthild Stuhlmacher als auteur en redacteur een belangrijke bijdrage heeft geleverd, reflecteren Vlaamse en Nederlandse architecten en onderzoekers over de betekenis en het karakter van schoolgebouwen. Rien Korteknie is medeoprichter van Stichting Mevrouw Meijer, 2 een organisatie die in het leven is geroepen om met publicaties, kritische evaluaties, studies en ontwerpend onderzoek de kwaliteit van schoolgebouwen aan de orde te stellen. Met name een aantal kritische excursies naar recent opgeleverde schoolgebouwen leverde een schat aan bruikbare informatie op die vervolgens werd gebruikt in de studies die erop volgden. 

De op deze site gedocumenteerde scholen voegen op hun beurt een nieuw hoofdstuk toe aan ons onderzoek naar scholen. Nu en in de toekomst bezoeken we onze gebouwen, en evalueren kritisch de gekozen strategieën, als architecten, ouders en tuinliefhebbers. We voeren gesprekken met andere ouders, kinderen en leerkrachten en observeren ook zelf het leven en de sfeer in de door ons bedachte ruimten. We vinden het belangrijk om zoveel mogelijk te weten te komen hoe onze gebouwen worden ervaren en gebruikt, wat goed werkt en wat minder, hoe gebouwen worden aangenomen en oud worden en wat ze uiteindelijk doen met de mensen waarvoor ze zijn bedoeld. 

Aj Schreuderschool Garden 3

A.J. Schreuderschool, de omsloten schooltuin in het eerste jaar

De eerste resultaten van onze evaluaties zijn bemoedigend: het schoolplein van het Landje is niet meer weg te denken uit het straatbeeld, de grote kassen in België blijken nóg veelzijdiger en inspirerender dan we ons hadden voorgesteld, en de schooltuin van de A.J.Schreuderschool levert al na één seizoen niet alleen ‘food for thought’ maar ook pompoenen voor de soep.

1 Het project schoolParasites kwam tot stand in samenwerking met Wimby!. 
Wimby! staat voor ‘Welcome into my backyard’, Internationale bouwtentoonstelling Hoogvliet 2001-2006

2 Zowel de schoolParasites als Stichting Mevrouw Meijer zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met Wilma Kempinga (zie ook www.mevrouwmeijer.nu).