Zaadjes planten voor de toekomst

“Als we de klasdeur eens achter ons dichtdoen en de ´wereld´ intrekken…” zei Célestin Freinet tegen zijn leerlingen. Hij was er achter gekomen dat zijn overvolle klas niet gemotiveerd was. Ze waren onverschillig voor wat hij hen van achter het schoolbord probeerde bij te brengen. Wat er buiten het kleine dorpsschooltje van Bar-sur-Loup gebeurde was veel boeiender!

Afgelopen maart schreef ik over de lezing van Thomas Rau. Hij vind het opmerkelijk dat de overheid zo weinig investeert in onderwijs. Het enige dat politici lijkt te interesseren is hun herverkiezing en daarmee het behagen van stemgerechtigden. Doorgaans zijn dat geen kinderen! Als Europa een continent van betekenis wil blijven dan is kennis het belangrijkste dat er is. Of anders gezegd; wát we kinderen aanleren, de manier waarop, in welke omgeving en dus in wat voor gebouw.

De schoolgebouwen in Vlaanderen zijn doorgaans sterk verouderd en dringend aan vervanging toe. Door middel van verschillende initiatieven en financieringswijzen wordt een vloedgolf aan nieuwe schoolgebouwen ontworpen, gebouwd en opgeleverd. De Freinetbasisscholen ‘Ibis’ in Herentals en ‘De Vlinder’ in Lille horen daarbij. Ze zijn ontworpen door Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam.

Beide scholen liggen in een riant sub urbaan binnengebied. De gebouwen zijn zo ver mogelijk tegen de noordrand van het terrein geschoven om een maximum aan goed georiënteerde groene ruimte open te laten. De gebouwtjes zijn als prototypisch model ontwikkeld. Eenvoudig te bouwen, flexibel in gebruik, makkelijk uit te breiden en uiteindelijk voor verschillende doeleinden herbruikbaar. In diverse opzichten hebben ze veel weg van een gewone ‘landbouwschuur’.

Het grondplan is bijzonder helder. In langs richting liggen achterelkaar een aantal klassen en een polyvalente zaal. Verspreid daar tussen in de keuken, sanitair, berging en een technisch lokaal. Er is géén gang voorzien. In plaats daarvan is tegen de noordzijde een tuinbouwserre gezet; een gigantisch tochtportaal, de overgang tussen binnen en buiten. In het tussenseizoen en bij regen kan die gebruikt worden voor ‘buitenspel’ en diverse educatieve activiteiten. Om oververhitting te voorkomen kunnen de grote schuifdeuren opengezet worden. Aan de zuidgevel is er een ondiepe pergola waarover allerlei klimplanten groeien. Wederom een functionele en mentale overgang tussen binnen en buiten. Bovendien gaat zo, samen met het groendak, de ‘schuur’ op in zijn weelderig begroeide omgeving.

De klaslokalen lopen door tot onder het schuine dak. Ze hebben allemaal een aparte hoek voor de, in het Freinetonderwijs, zo belangrijke kringgesprekken. Wat meteen opvalt zijn de zichtbare verluchtingskanalen en het sobere materiaal gebruik. 

De muren zijn wit bezet en de plafonds bestaan uit zichtbare betonnen welfsels met daarop heraclietplaten. Het enige accent komt van de vloeren en het tegelwerk achter de lavabo. Dat is fel geel of oranjerood. De gevels zijn volledig in glas; van vloer tot plafond. Het lijkt alsof de groene omgeving effectief in de klas doorloopt en omgekeerd.

Ondanks de gevoeligheid en doeltreffendheid waarmee er met deze opgave is omgegaan vraag ik me af of er niet meer in had gezeten. Had de filosofie van Freinet niet omgebogen kunnen worden? In plaats van zelf de kleine ‘wereld’ in te trekken had de directe omgeving de school in gehaald kunnen worden. Want waarom zou een gebouw dat maar 40 uur in de week gebruikt wordt geen andere, maatschappelijk relevante, functies in zich op kunnen nemen? Wat dat betreft had bijvoorbeeld in Herentals het schoolterrein een voor de buurt toegankelijke parkomgeving kunnen worden.

Maar ach, misschien gaat het daar helemaal niet om. Juist de financiële haalbaarheid, het benutten van de potenties die de leermethode biedt en het inspelen op de landschappelijke kwaliteiten van de site is belangrijk. In die zin zijn de schooltjes briljant in hun eenvoud. Nederigheid loont!