Mechthild Stuhlmacher, projecten voor cultuur en sport

Mensenwerk

Huis 19 Door Detail

Huis No 19, mobiel kunstenaarsstudio, Utrecht 2003

voor- en achtergrond

Bij veel van onze projecten pleiten we voor een architectuur die niet op de voorgrond treedt. Scholen en woonhuizen zijn in onze ogen alleen dan geslaagd als ze voldoende ruimte laten voor de mensen en hun steeds veranderende opvattingen en activiteiten die ze in zich opnemen. Bij onze projecten voor cultuur en sport is deze balans enigszins verschoven. De architectuur is zowel dienend als leidend. De architectuur en het leven dat zich binnenin afspeelt zijn niet los van elkaar te zien, en daarbij zijn de gebouwen zelf ook persoonlijkheden. Hun uitgesproken karakter wordt in belangrijke mate bepaald door de mensen die de projecten tot stand hebben gebracht. 

kleine wonderen

Het kleine museum Villa Mondriaan in Winterswijk is een bescheiden ensemble van oude en nieuwe gebouwen en een tuin. In de tentoonstelling worden de jeugdjaren van de kunstenaar in Winterswijk centraal gesteld. Het nieuwe museum werd bedacht en gebouwd op een moment dat er in Nederland vooral over bezuinigingen werd gesproken en weinig over cultuur. Het project wordt daarom door velen als een klein wonder beschouwd. Het kwam tot stand als bijzonder samenwerkingsproject van een ambitieuze galeriehouder en voormalig museumdirecteur, een verlichte sponsor en een genereuze, bekwame aannemer. 

Voor ons als architecten was het project een lastige maar tegelijkertijd bijzonder dankbare opgave. Onder enorme tijdsdruk zijn bestaande huizen gerenoveerd en verbouwd, nieuwbouwvleugels ontworpen en ertussen gevoegd en kunsttoepassingen en museumtechniek ingepast. Er zat niet eens een half jaar tussen het eerste gesprek met de opdrachtgever en de feestelijke opening van het museum door Prinses Beatrix. Het enthousiasme en de gedrevenheid van alle betrokkenen maakten het mogelijk.

Mondrian Street

inzet en betrokkenheid

Ook de andere projecten voor cultuur en sport die we in de loop van de tijd hebben mogen realiseren zijn stuk voor stuk kleine wonderen. Bij elk project kunnen er lange verhalen worden verteld over de verschillende grote en kleine hobbels die genomen en de grenzen die verlegd of doorbroken zijn. Telkens waren het unieke omstandigheden, unieke samenwerkingen en unieke ambities die uiteindelijk ook aan de gebouwen af te lezen zijn. Ondanks alle verschillen hebben de projecten gemeen dat ze er niet waren gekomen zonder de persoonlijke inzet van enkele bevlogen mensen. 

De ontmoetingen met deze mensen, hun wilskracht en doorzettingsvermogen en de intensiteit waarmee we met hen samen hebben gewerkt hebben ons als architecten gevormd. De uiteenlopende ervaringen met de mensen én de gebouwen bepalen wie we als architecten zijn, hoe we over ons vak nadenken en welke rollen we spelen. Dat houdt in dat ons werk in de meeste gevallen niet beperkt blijft tot het tekenen van een gebouw. We worden uitgedaagd om op te treden als vertrouwenspersonen en critici en engageren ons als curatoren, initiatiefnemers, bouwvakkers en fondsenwervers.

Bosbaan

De opdracht voor het ontwerp van het roeigebouw aan de Bosbaan in Amstelveen kwam voor het eerst ergens in 2000 op ons pad, nog vóór de officiële oprichting van ons architectenbureau. De ontwerpbesprekingen met de toenmalige leden van de studenten-roeivereniging Okeanos vonden plaats in de catacomben van de inmiddels gesloopte olympische tribune. We zaten er tussen de topsporters op kratten, met koffiebekers zonder oor en met de geur van bier, koude rook en natte kleding om ons heen. In deze onconventionele entourage vonden serieuze vergaderingen plaats. De studenten bleken toegewijde, betrouwbare opdrachtgevers die er veel voor over hadden om het project tot een goed einde te brengen. 

Parasite Las Palmas

Met de Parasite Las Palmas richtten we in 2001 ons bureau op en namen zelf alle mogelijke taken op ons om het project voor elkaar te krijgen, vanaf het vinden van plek en gelegenheid, het ontwerp tot en met het werven van sponsorgelden. Het project ontstond op eigen initiatief als uitvloeisel van een tentoonstellingsproject dat we in het kader van Rotterdam 2001 Culturele Hoofdstad van Europa hadden georganiseerd. Het gebouwtje symboliseerde stadsverdichting en stedelijke acupunctuur en het belang van kleinschalig en milieubewust denken. Daarnaast was de vrij spectaculaire toepassing van massieve houtpanelen dé introductie van de innovatieve houtbouw in Nederland. We zagen dit eerste project als gebouwd statement voor onze eigen architectuuropvattingen. We zochten naar een architectuur die niet alleen uit beeld en concept bestond maar die daarnaast ging om een authentiek ruimtegevoel en materiaalgebruik en om het leven met en in de natuur. Hiermee meenden we vriendelijke oppositie tegen de toentertijd overheersende glamour en de letterlijke oppervlakkigheid van de SuperDutch-cultuur te voeren- zonder dat de in onze ogen fundamentele tegenstellingen voor buitenstaanders zichtbaar werden.

De Parasite is mede door het ruwe materiaalgebruik, de ruimtevorm en de plaatsing van de ramen schatplichtig aan het laatste gebouwde werk van de destijds 84-jarige Sigurd Lewerentz, de in 1969 ontstane bloemenwinkel op de Oostbegraafplaats in Malmö. We zagen ons project als eerbetoon aan de door ons vereerde Zweedse architect. Lewerentz’ werk belichaamt als geen ander de architectonische waarden waar wijzelf in geloven. Hierbij gaat het niet alleen om de omgang met ruimte en materiaal maar ook om de ernst, de consistentie en de tijdloze radicaliteit waarmee hij de architectuur zijn leven lang heeft benaderd.

Palmas Bridge

Referentieproject: bloemenwinkel Malmö, 1969  

Sigurd Lewerentz (1885- 1975) bouwde in 1969 de bloemenkiosk voor de Oostbegraafplaats in Malmö, als zijn laatste project. Het zeer eenvoudige rechthoekige gebouwtje van beton, met schuine kap en enkele heel precies geplaatste raam- en deuropeningen bezit voor veel architecten nagenoeg mythische proporties en kwaliteiten. De verschillende pogingen om het gebouwtje te duiden en te beschrijven lopen uiteen. Het blijft raadselachtig, zijn tijd ver vooruit en tegelijkertijd leeftijdsloos.

Alle toegepaste elementen en materialen zijn op pure, rauwe en directe manier naast elkaar gezet en blijven als zelfstandige objecten en texturen leesbaar. Het meest opvallend is dit bij de ramen. Het glas is zonder frame, zonder bemiddelend kozijn met metalen ankers op de opening in het beton gezet. De twee grote ramen aan de achterkant zijn zo hoog in de wand geplaatst dat men van binnen alleen de lucht kan zien. De ramen aan de entreezijde zitten zo laag dat de blik automatisch valt op de uitgestalde bloemen op het pad vóór het gebouw. Het overstekende dak versterkt dit effect en zorgt ervoor dat men van binnenuit de gezichten van de rouwenden die het kerkhof betreden en verlaten niet ziet. 

De onafgewerkte naden tussen de betonplaten lijken een haast ornamentaal aandoende grafische tekening op de gevels en de binnenwanden, als contrast met de eigenzinnige lijnen die de elektrische kabels aan de binnenkant op het beton tekenen.

Lewerentz Facade

bloemenwinke, Sigurd Lewerentz

Lewerentz Lights

bloemenwinke, Sigurd Lewerentz

Huis No 19

Het op de Parasite volgende project was het ‘Huis No 19’, een mobiele studio voor kunstenaars die we voor en met de beeldend kunstenaars BikvanderPol hebben ontworpen en gebouwd. Het ontwerp werd samen met de kunstenaars ontwikkeld en als kunstwerk uitgevoerd, in eigen verantwoordelijkheid en met eigen handen. De geconcentreerdheid van de architectonische middelen die we bij de Parasite hadden uitgeprobeerd hebben we bij dit project verder doorontwikkeld.  De ruimten zijn genereuzer en universeler, en de beeldtaal en het contact met buiten directer. 

Huis 19 Truck

De Kamers 

Met het cultuurhuis De Kamers gingen we in dezelfde architectuurtaal nog een stap verder. Het project is ruimtelijk complexer en rijker, maar even direct als zijn twee kleinere voorgangers. Aan de uiteindelijke uitvoering van het gebouw ging een lang proces vooraf waarbij de ideeën en mogelijkheden groeiden van een aanvankelijk geplande huurcontainer tot het hoogwaardige theatergebouw dat uiteindelijk is gebouwd. Vanaf de eerste ideeën was het duidelijk dat de initiatiefnemers het project als gezamenlijke inspanning beschouwden waarin wij als architecten een belangrijke rol als partners in crime speelden. Hun vertrouwen in ons als autonome kunstenaars zorgde ervoor dat we bij het ontwerpen strategische beslissingen konden nemen die uiteindelijk de kwaliteit van de architectuur hebben bepaald.  Dankzij de overtuigingskracht van de ‘kamerheren’ en hun onvermoeibare inzet voor het project voelden zich verschillende partijen met het project verbonden. Door het brede draagvlak kon het ambitieuze project met al zijn sociale en culturele aspecten worden gerealiseerd en werd het gedurende een aantal jaren op inspirerende wijze geprogrammeerd. 

Kamers 04 Web Mensenwerk

Villa Escamp, den Haag

Ook het succes van Villa Escamp, een tijdelijk wijkcentrum voor uiteenlopende evenementen, is vooral te danken aan de gedrevenheid van de initiatiefnemer en diens inhoudelijke betrokkenheid bij het ontwerp, de uitvoering én de uiteindelijke programmering. Zijn ambities en dromen waren aanvankelijk veel groter dan het beschikbare budget. Toch namen we de opdracht dankbaar aan. We wilden graag een antwoord vinden op de haast onmogelijke vraag die ons was gesteld. De tijdelijkheid van het project werkte onconventionele oplossingen in de hand. De bestaande kastanjebomen met hun kathedraal-achtige ruimtelijkheid waren een geschenk van de bouwlocatie. De bomen maakten de standaard kas die we mede uit tijd- en geldgebrek hadden voorgesteld tot een museale en waardige ruimte die zowel de grandeur van een openbaar gebouw als ook geborgenheid uitstraalde.  Villa Escamp was gedurende een korte intensieve periode daadwerkelijk een centrale plek in de wijk. Het werd niet alleen aangenomen door de vele hoogopgeleide gasten die van ver naar lezingen en tentoonstellingen kwamen maar ook door de buurt zelf.

Van Eesterenmuseum

We hopen dat we ook in de toekomst mensen tegenkomen die mét ons het veeleisende maar uiteindelijk zeker lonende traject van idee naar uitvoering willen doorlopen. De initiatiefnemers van het Van Eesterenmuseum, een klein maar ambitieus tentoonstellingspaviljoen aan de Sloterplas dat momenteel in aanbouw is, passen in het rijtje van betrokken opdrachtgevers. 

Van Esteren Construction

Bibliotheek Predikherenklooster Mechelen

Door zijn omvang en belang neemt de bibliotheek in het Predikherenklooster van Mechelen een bijzondere plaats in ons oeuvre. Het project verdient een eigen artikel, en liefst een eigen boek. Er zijn niet alleen vele betrokkenen maar ook ontelbare foto’s, beelden, ideeën en gesprekken die aan het totstandkomen en de documentatie van het project hebben bijgedragen. Maar ook dit project begon met mensen, met de poëtische verwoording van de projectdefinitie die met het bestek voor de wedstrijd mee werd gegeven. Zonder deze tekst hadden we zeker ons ontwerpwerk niet zo goed kunnen afronden. Momenteel wordt met man en macht met onze partners en aannemers aan het project gewerkt. We kijken er enorm naar uit om dit project aan het ons zo dierbare rijtje toe te voegen. 

Mechelen Collage Library Reception