samen tuinieren

2014 en 2015 organiseerde het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie en multidisciplinair onderzoeksproject over dementie voor vormgevers, landschapsarchitecten en architecten. De deelnemers werkten onder begeleiding van experts in samenwerking met verzorgenden aan verbeteringsvoorstellen voor drie voorbeeldlocaties in Amsterdam. De drie zeer verschillende woonzorgcentra, van heel recent tot reeds enkele decennia oud, allen in de buurt van Amsterdam vormen een betrouwbare afspiegeling van de realiteit in Nederland. 

In groepjes of ook alleen werd gewerkt aan specifieke ontwerpvoorstellen die op locatie werden uitgeprobeerd en ter afsluiting werden gepresenteerd in de vorm van 1:1 installaties. Mechthild Stuhlmacher was een van de deelnemers; haar ontwerpvoorstellen werden besproken met meerdere collega's en uitgewerkt op het bureau. Bij de experimentele tuinmiddagen hielpen studenten van de TU Delft.

In onze ogen behoren eenzaamheid, het opgesloten zijn in hermetisch afgesloten ruimten, de verwijdering van de natuur en mensen van verschillende leeftijden tot de meest fundamentele problemen van huidige woonzorgcentra. Onze conclusie van het gehele traject met discussies, gesprekken en ontwerpsessies was daarom vrij eenvoudig: om de leefomgeving en het welzijn van dementerende ouderen daadwerkelijk te kunnen verbeteren is het niet gedaan een betere huisvesting,  een fraaier interieur en zorgvuldig ontworpen objecten. En het is ook niet gedaan met alleen maar ‘meer handen aan het bed’. De overwegingen die reeds veel eerder in ons werk een rol hebben gespeeld, met name bij het ontwerp voor het woonzorgcentrum bij Brussel, werden bevestigd.  Om letterlijk meer leven, meer mensen, meer natuur, en meer zintuigelijk plezier toe te voegen aan de leefomgeving van dementerende ouderen zijn slimme strategieën en samenwerkingsverbanden nodig.

Het concrete voorstel voor De Diem was effectief en eenvoudig. Kern van het voorstel was de observatie dat de in principe fraaie maar nagenoeg ongebruikte tuin van het gebouw veel beter gebruikt zou kunnen worden, liefst niet alleen door rokende medewerkers maar vooral ook door bewoners van het woonzorgcentrum, kinderen en omwonenden. De tuin grenst met een hoog hek aan een stenig schoolpein van de ernaast geleden basisschool. We stelden voor de tuin als schooltuin toegankelijk te maken voor de schoolkinderen waardoor de stille tuin langszaam zou moeten veranderen in een levendige sociale, groen en gezonde plek voor alle generaties. We organiseerden ontmoetingen tussen de directe buren die eerder elkaar nauwelijks hadden gesproken. Aan tafel zaten de directie van de school, een kinderopvangorganisatie en het woonzorgcentrum. Als een eerste experiment,  werd gedurende een aantal zomermiddagen het hek geopend en kwamen kinderen in kleurrijke hesjes de stille tuin binnen. Enkele bewoners werden naar de tuin gebracht (helaas vooralsnog veel te weinig en via een veel te lastige weg) en we begonnen met de kinderen bloemen en groenten te grote potten te planten. 

Het was al met al een bemoedigend tafereel waarvan bewoners, hun mantelzorgers, kinderen, de opvangorganisatie en de school zichtbaar genoten. 

Als scenario voor de nabije toekomst schetsten we daarom enkele eenvoudige verbouwingsvoorstellen die moesten zorgen dat de thans bestaande grote barriere tussen tuin en het interieur kleiner wordt of in stappen helemaal verdwijnt. De eerste stap was zelfs helemaal gratis: het overhandigen van een set sleutels voor het tuinhek aan de school.

Helaas bleek de duurzame implementatie van een ogenschijnlijk logische gedachte moeilijker dan gedacht. Voor het openen van deuren zijn er geen specifieke budgetten, en voor het verplaatsen van bergingen en het weghalen van vitrages ten behoeve van het zichtbaar maken van een mooie tuin evenmin. Toch hopen we van harte dat de directie van het woonzorgcentrum en de zorginstelling inzien hoe eenvoudig de stappen zijn die ze moeten zetten om de leefomgeving van de ouderen ingrijpend te verbeteren.