bibliotheek in barokke muren
Het Predikheren- restauratie en herbestemming kloosterruïne, stadsbibliotheek Mechelen
Het barokke Predikherenklooster in Mechelen kent een bewogen geschiedenis die vele sporen in en aan het gebouw heeft achtergelaten. Het gebouwencomplex werd in meerdere fases vanaf 1650 gebouwd, in de 18e eeuw ontwijd en vervolgens gebruikt als kazerne, wapenarsenaal, school en militair ziekenhuis. Sinds 1975 staat het gebouw leeg en veranderde geleidelijk in een indrukwekkende ruïne. In 2010 besloot de stad Mechelen het monumentale pand te restaureren en in te richten als openbare bibliotheek. In het kader van de Open Oproep werd er een internationale architectenprijsvraag uitgeschreven die door ons team werd gewonnen.
Na de herbestemming maakt de nieuwe bibliotheek deel uit van een ambitieus ontwikkelingsgebied aan de rand van het centrum, samen met een nieuw park, nieuwe woningen en het recent gebouwde Holocaust-museum.
Ons ontwerp voor de bibliotheek in het klooster vertrekt vanuit de specifieke karaktereigenschappen van het bestaande gebouw. De ruimten die de bibliotheek nodig heeft laten zich in het bestaande gebouw inpassen zonder dat ingrijpende veranderingen in de structuur nodig zijn. Het installatieconcept en de manier van restaureren, renoveren en isoleren zijn hierop afgestemd.
| locatie: | Predikherenklooster, Goswin de Stassartstraat, Mechelen (BE) |
| ontwerp: | 2011-2015 |
| uitvoering: | 2015-2019, door de THV Korteknie Stuhlmacher Architecten | Bureau Bouwtechniek | Callebaut Architecten |
| wedstrijd: | 1e prijs, Open Oproep 2213, samenwerkingsproject met Hildundk, München |
| restauratiearchitect: | Callebaut Architecten |
| bouwkunding advies: | Bureau Bouwtechniek |
| opdrachtgever: | Stad Mechelen |
| constructeur: | ABT Antwerpen |
| installatieadvies: | RCR Herent |
| aannemer: | Renotec (dak- en gevelrestauratie), Monument (interieur) |
| fotografie: | Luuk Kramer |
| awards: | ARC19, Interieur-award |
| publicatie: | boekpublicatie Het Predikheren, uitgegeven door Public Space, www.publicspace.be, verschenen december 2019 |
binnen- en buitenring
De oorspronkelijke bewoners van het Predikherenklooster richtten zich op twee tegengestelde kerntaken: het prediken en de introspectie. De heldere structuur van het gebouw met het kenmerkende contrast van introverte en extraverte ruimten laat zich lezen als ruimtelijke vertaling van deze tegenstelling: de binnentuin vormt het eigenlijke centrum van het gebouwencomplex; de pandgang eromheen bestaat uit naar binnen georiënteerde ruimten met fraaie gewelven en pleisterornamenten (de binnenring); hieromheen zijn meer extraverte grote ruimten gerangschikt (de buitenring), die voor uiteenlopende functies werden gebruikt, zonder originele versieringen. De kerk is verbonden met de pandgang op de begane grond, maar vormt een zelfstandige ruimtelijke eenheid.
In de projectdefinitie is de bibliotheek in het Predikherenklooster omschreven als "een plek om op verhaal te komen". De bibliotheek is verdeeld over drie zones, de zones ‘nabij’, ‘midden’ en ‘diep’. Hierbij staat het begrip ‘nabij’ voor openbare publieksfuncties zoals de entreehal, het café, ruimten voor lezingen en bijeenkomsten en tentoonstellingsruimten; met zone ‘midden’ wordt de algemene bibliotheek bedoeld met een uiteenlopende collectie, lees-, presentatie- en werkplekken en de kinderafdeling; en met zone ‘diep’ worden de ruimten omschreven waar in stilte kan worden gestudeerd.
restauratieconcept
We beschouwen de onvolkomenheden die de verschillende aanpassingen en de verwaarlozing in de voorbije eeuwen met zich meebrachten als de grote kracht van het gebouw. De restauratie laat daarom zoveel mogelijk sporen van de lange geschiedenis van het voormalige klooster zichtbaar. We hebben afgezien van de reconstructie van een vroegere toestand: latere verbouwingen, toevoegingen en de sporen van het verval blijven zowel buiten als binnen zichtbaar. Dat beeld is in onze ogen even verontrustend als aantrekkelijk en biedt tegelijk een architectonische en educatieve meerwaarde.
de herbestemming: zone ‘nabij’
De algemene ruimten van de bibliotheek zoals de entreehal, een café en een speelruimte voor kleine kinderen bevinden zich op de begane grond. De pandgang wordt ingericht als café en tentoonstellingsruimte. Het restaurant in de noordvleugel is direct van buitenaf toegankelijk en kan als deel van de bibliotheek of zelfstandig functioneren. Het binnenhof dient als terras en veelzijdig bruikbare buitenkamer.
de kerk als ‘agora’
De kerk wordt pas na de opening van Het Predikheren gerestaureerd. In haar huidige toestand is de ruimte ronduit indrukwekkend. Ze heeft haar charme niet alleen te danken aan haar fraaie proporties en ornamenten maar ook aan de vele bouwsporen die van de verschillende verbouwingen zichtbaar zijn. We maken de kerk met minimale ingrepen toegankelijk en restaureren de gevels en ramen. Verder blijft de ruimte leeg en wordt gebruikt voor lezingen, voorstellingen en markten. Een toegevoegd houten doksaal zorgt voor extra comfort en functionaliteit. Op nagenoeg onzichtbare manier worden er technische installaties en een stoelenberging ondergebracht.
de herbestemming: zone ‘diep’
De ruimten van de voormalige kloosterbibliotheek bevinden zich op de verdieping in de pandgang. Deze ruimten lenen zich met hun mooie gewelven, de fraaie verhoudingen en het zachte licht ook nu nog zeer goed voor het gebruik als klassieke studiebibliotheek. De grotere ruimten eromheen in de buitenring worden ingericht als kantoorruimten en leslokalen.
zone ‘midden’ op zolder
De indrukwekkende zolderruimte is als enige ruimte in het klooster vrij van kerkelijke betekenis en verleden. Met haar monumentale houten constructie is het een ruimte vol verhalen en associaties. Hier is de kinder- en volwassenenbibliotheek ingericht. Voor extra daglicht en een beter uitzicht over de stad zijn verschillende dakkapellen en dakramen toegevoegd. De dakkapellen zorgen tevens voor de afvoer van rook en warmte in het geval van brand- dankzij het RWA-systeem kregen we toestemming van de brandweer om de historische houtconstructie in het zicht te houden.
San Girolamo nello studio, Antonello da Messina
Om het bestaande karakter van de ruimte met de fraaie houtconstructie en alle houten afwerkingen zoveel mogelijk in het zicht te kunnen laten was het nodig om het dak van bovenaf te versterken door een van binnen niet zichtbare staalconstructie. De staalconstructie draagt het vernieuwde leien dak en de nieuwe dakkapellen en zorgt er van bovenaf voor dat de bestaande structuur wordt ontlast. De ruimte tussen bestaande bebording en het nieuwe leien dak wordt opgevuld met isolatiemateriaal. De zolderruimte krijgt hierdoor het comfort van een eigentijdse, goed geconditioneerde ruimte met behoud van het oorspronkelijke karakter.
De tweelaagse ‘boekenkast’ met gaanderij en bijzondere leesplekjes (‘studioli’) dheeft voldoende capaciteit voor de volledige collectie van de bibliotheek. Door de compacte opstelling van de stellingkasten kon de rest van de zolderruimte grotendeels laag worden gemeubileerd. Hierdoor blijft de gehele bibliotheek overzichtelijk en de prachtige zolderruimte voor iedereen ervaarbaar.
een bibliotheek voor de toekomst
De nieuwe bibliotheek van Mechelen ontleent haar charme aan de tijdloze kracht van het voormalige klooster. In de sfeervolle ruimten van zone ‘diep’ willen we ook in de toekomst het karakter van een ouderwetse boekenbibliotheek bewaren. Het gebruik van de overige ruimten kan zich met de tijd mee ontwikkelen. Hun kenmerkende ruimtelijke en functionele kwaliteiten zijn onafhankelijk van de aanwezigheid van fysieke boeken.
De nieuwe bibliotheek van Mechelen heeft alles in zich om een bijzondere openbare woon- en studeerkamer te zijn, een culturele oase, een plek voor informatie, ontspanning en ontmoeting voor iedereen. Hier ontstaat, zoals de burgemeester het noemt, een ‘literair wellnesscentrum’. Sinds de opening in augustus 2019 hebben reeds vele mensen hun weg naar Het Predikheren gevonden en overtreffen het gebruik, de reacties en de bezoeksraantallen alle verwachtingen.
